21/11/2021 Pazar Köşe yazarı O.Ü
Anadolu toprağı uşurlu mudur?
"Şimdi
memleketimizde mîrî toprak yoktur. Herkesin tarlası, bostanı, kendi mülküdür,
yahut kiracıdır."
Sual: Bazıları,
"!Osmanlı döneminde Anadolu'da uşur verilmezdi ve şimdi de verilmez"
diyorlar. Bu işin aslı nedir ve şimdi bu topraklarda tarım yapanlar uşur
verecek midir?
Cevap: Bu konuda,
Beyt-ül-malın, yani mîrî toprakların kullanılmasını gösteren eski Arazi
Kanununun çeşitli şerhleri arasında, mülkiyye mektebi mecelle muallimi, Atıf
Bey'in 1319 baskılı kitabında deniyor ki:
“Bir memleket harp ile
alınırsa, toprağın beşte biri beyt-ül-malın olur. Geri kalan üç türlü olabilir:
1-Askere veya başka
Müslümanlara taksim edilir. Bunların mülkü olur. Böyle topraktan, her sene uşur
alınır.
2-Toprak gayr-i
müslimlerin elinde bırakılır. Böyle topraktan haraç alınır.
3-Devlet reisi toprağı
kimseye vermeyip, beyt-ül-mala verir. Böyle toprağa mîrî toprak da denir. Uşurlu
veya haraçlı toprağın sahibi ölüp, hiç varisi kalmazsa, bu toprak beyt-ül-malın
olur ve mîrî toprak olur. Sultanın tesbit edeceği bedel ile satılır veya kiraya
verilir. Semeni ve ücreti haraç olur. Yani, beyt-ül-malın üçüncü kısmına konur.
Yahut, her sene kira olarak mahsulün yüzdesi alınmak üzere, tapu ile, müslim ve
gayr-i müslim vatandaşlara kiraya verilir. Kiraları askerin ve subayların
olurdu. Kira almak hakkı bulunan askere Timarcı, subaylara Za'îm denirdi.
Askerin toprağına Timar, subay toprağına Ze'âmet, general toprağına Hâs
denirdi. Müftî-üssekaleyn Ebüssü'ûd Efendi, Nûr-i Osmâniyye Kütüphânesinde
bulunan fetvâlarında buyuruyor ki:
“Beyt-ül-mala ait mîrî
toprakları tapu ile kiralayanların, her sene timarcılara mahsulün onda birini
vermelerini sultanlar emretmişlerdir. Bu verilenlere uşur denilmekte ise de,
uşur değildir, kira ücretidir.”
Son zamanlarda mîrî
arazinin çoğu, devlet tarafından vakfedilmiş veya millete satılmış, her iki
şekilde de, uşurlu olmuştu. Böylece, Anadolu ve Rumeli'deki toprakların hemen
hepsi, milletin mülkü olup, uşurlu olmuştu. Görülüyor ki, tarladan uşur veya
haraçtan birini vermek lazımdır. Bazıları, Anadolu toprağı, uşurlu toprak
değildir, diyor. Hâlbuki, şimdi memleketimizde mîrî toprak yoktur. Herkesin
tarlası, bostanı, kendi mülküdür, yahut kiracıdır. Mahsulün uşrunu vermeleri
farzdır.”
Sual: Bir talebe,
hocasına selam verebilir mi?
Cevap: Talebe, hocasına selam verebilir.