13/12/2025 Cumartesi Köşe yazarı V.T

İmâm-ı a'zam hazretleri fıkıh bilgilerini toplayarak, kısımlara, ayırdı ve metodlar koydu.

Cemâlîzâde Fudayl Efendi Osmanlı âlimlerinden olup Şeyhülislam Zenbilli Ali Cemâlî Efendi’nin oğludur. 920 (m. 1514) senesinde İstanbul’da doğdu. Ebüssü’ûd Efendi gibi zamanının büyük âlimlerinden ilim tahsil etti ve Ebüssü’ûd Efendinin kızıyla evlendi. İstanbul’da çeşitli medreselerde müderrislik ve Mekke-i mükerreme kadılığı yaptı. Şeyhülislâmlık teklif edildiyse de, bu vazîfeyi kabûl etmedi. 991 (m. 1583) senesinde İstanbul’da vefât etti. Çok kitap yazdı. Bunlarda, Hanefî mezhebine göre fıkıh bilgilerini açıklayan “Dımânât” isimli eserinde şöyle anlatır:

Hanefî mezhebinin reîsi olan İmam-ı a'zam Ebû Hanîfe, fıkıh ilmini, Hammâd’dan, Hammâd da, İbrâhîm-i Neha'îden, bu da, Alkama’dan, Alkama da, Abdullah bin Mes'ûd’dan (radıyallahü anh), bu da Resûl-i ekremden (sallallahü aleyhi ve sellem) almıştır. Ebû Yûsüf, İmâm-ı Muhammed Şeybânî, Züfer bin Hüzeyl ve Hasen bin Ziyâd, hep İmâm-ı a'zamın talebeleridir. Bunlardan imam-ı Muhammed, din bilgilerinde, bin kadar kitap yazmıştır. Hicretin 135 senesinde tevellüd, 189 [m. 805] da Rey şehrinde vefât etmiştir. Talebesinden olan İmam-ı Şâfi'înin annesini nikâh ettiği için, ölünce, bu kitapları, İmam-ı Şâfi'îye miras kalarak, İmam-ı Şâfi'înin bilgisinin artmasına hizmet etmiştir. Bunun için, İmam-ı Şâfi'î, (Yemin ederim ki, fıkıh bilgim İmam-ı Muhammedin kitaplarını okumakla arttı. Fıkıh bilgisini derinleştirmek isteyen, Ebû Hanîfenin talebesi ile berâber bulunsun) dedi. Bir kere de, (Bütün Müslümanlar, İmâm-ı a'zamın ev halkı, çoluk çocuğu gibidir) buyurdu. Yâni bir adam çoluk çocuğunun nafakasını kazandığı gibi, İmâm-ı a'zam da, insanların, işlerinde muhtaç oldukları din bilgilerini meydana çıkarmayı kendi üzerine almış, herkesi güç bir şeyden kurtarmıştır.

İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe fıkıh bilgilerini toplayarak, kısımlara, kollara ayırdığı ve üsûller, metodlar koyduğu gibi, Resûlullahın ve Eshâb-ı kirâmın bildirdiği îtikat, îman bilgilerini de topladı ve yüzlerce talebesine bildirdi. Talebesinden, (ilm-i kelâm) yâni îman bilgileri mütehassısları yetişti. Bunlardan İmam-ı Muhammed Şeybânînin yetiştirdiklerinden, Ebû Bekr-i Cürcânî meşhûr oldu. Bunun talebesinden de, Ebû Nasr-ı İyâd, kelâm ilminde, Ebû Mensûr-i Mâtürîdîyi yetiştirdi. Ebû Mensûr, İmâm-ı a'zamdan gelen kelâm bilgilerini kitaplara yazdı. Yoldan sapmış olanlarla çarpışarak, Ehl-i sünnet îtikatını kuvvetlendirdi. Her tarafa yaydı. 333 senesinde, Semerkand'da vefât etti. Bu büyük âlim ile Ebül-Hasen-i Eş'arî adındaki âlime, Ehl-i sünnetin (îtikatta mezhep imamları) denir.