14/05/2020 Perşembe Köşe yazarı O.Ü
Zaruret hâlinde orucu bozmak
“Bir ibadete başlayınca, bunu özür olmadan bozmak haramdır.''
Sual: Açlık veya susuzluk gibi böyle zaruri durumlarda başlanmış oruç
bozulabilir mi?
Cevap: Konu ile alakalı olarak Uyûn-ül-besâirde deniyor ki:
“İnsanın kullandığı şeyler beşe ayrılır. Bunlar zaruret, ihtiyaç, menfaat,
zinet ve fudüldür. Kullanılmadığı zaman insanın helakine sebep olan yasak şeyi
kullanmak zaruret olur. Kullanılmaması sıkıntıya, meşakkate sebep olursa, buna
ihtiyaç denir. Faydası, menfaati olmayıp, yalnız gösteriş için kullanılan şeye,
zinet denir. ihtiyaç olunca, orucu bozmak caiz olur. Bahr-ür-râıkda diyor ki;
“Bir ibadete başlayınca, bunu özür olmadan bozmak haramdır. Farz olan orucu
bozmak için sekiz özür vardır: Hastalık, sefere, yolculuğa çıkmak, ikrah yani
zalimin zorlaması, kadının hamile olması, çocuk emzirmek, açlık, susuzluk ve
ihtiyarlık.” Uyûn-ül-besâir kitabında bildirilen ihtiyaç, bu sekiz
özürden biri demektir.
Buğday ekmeği, koyun eti, yağlı yemek, menfaattir. Tatlı yemek, zinettir.
Mubahları kullanmakta taşkınlık, fudüldür. Zaruret olunca, yalan yere yemin
etmek caiz olmaz. Tariz söylemek, yani iki manalı kelime söyleyip yemin edilir.
Aç kalanın ölmeyecek kadar leş yemesi, zaruret olur. Abdest alırken elbiseye su
sıçraması, hayvan idrar yaparken, üstündekinin elbisesine sıçraması
zarurettir.”
***
Sual: Zengin bir kimse, niyet etmeden para, mal dağıtsa, bu verdiği para ve
mallar zekât yerine geçer mi?
Cevap: Her ibadete mahsus olan farzların yerine getirilmesi şarttır. Zekâtın
da farzı yerine getirilmezse, zekât verilmiş olmaz. Zekâtın farzı birdir, bu
da, niyet etmektir. Niyet kalb ile olur. Malın zekâtını ayırırken veya Müslüman
fakire verirken; “Allah rızası için, zekât vereceğim” diye niyet edip de fakire
veya zekâtını fakirlere vermek için vekil ettiği kimseye verirken hediye
veriyorum dese, caiz olur, söze bakılmaz. Zekât ve sadaka diye birlikte niyet
ederse, İmâm-ı Ebû Yûsüf'e göre, zekât olur. İmâm-ı Muhammed'e göre, sadaka
olur, zekâtını vermemiş olur.
***
Sual: Zekâtını vermeden ölen kimsenin zekât borçlarını, mirasçıları
ödeyecek midir?
Cevap: Vasiyet etmemiş meyyitin, bıraktığı maldan zekât borcu verilmez. Çünkü niyet etmesi lazım idi. Vârisleri, kendi mallarından ödeyebilirler. Bu takdirde, zekâtın iskatı yapılmış olur.