21/03/2025 Cuma Köşe yazarı O.Ü
Zaruret hâlinde orucu bozmak
Sual: Açlık veya susuzluk gibi böyle zaruri durumlarda başlanmış oruç bozulabilir mi?
Cevap: Konu ile alakalı
olarak Uyûn-ül-besâirde deniyor ki:
“İnsanın kullandığı şeyler beşe ayrılır. Bunlar
zaruret, ihtiyaç, menfaat, ziynet ve fudüldür. Kullanılmadığı zaman insanın
helakine sebep olan yasak şeyi kullanmak zaruret olur. Kullanılmaması
sıkıntıya, meşakkate sebep olursa, buna ihtiyaç denir. Faydası, menfaati
olmayıp, yalnız gösteriş için kullanılan şeye, ziynet denir. İhtiyaç olunca,
orucu bozmak caiz olur. Bahr-ür-râıkda diyor ki: “Bir ibadete başlayınca,
bunu özür olmadan bozmak haramdır. Farz olan orucu bozmak için sekiz özür
vardır: Hastalık, sefere, yolculuğa çıkmak, ikrah yani zalimin zorlaması,
kadının hamile olması, çocuk emzirmek, açlık, susuzluk ve
ihtiyarlık.” Uyûn-ül-besâir kitabında bildirilen ihtiyaç, bu sekiz özürden
biri demektir.
Buğday ekmeği, koyun eti, yağlı yemek, menfaattir.
Tatlı yemek, ziynettir. Mubahları kullanmakta taşkınlık, fudüldür. Zaruret
olunca, yalan yere yemin etmek caiz olmaz. Tariz söylemek, yani iki manalı
kelime söyleyip yemin edilir. Aç kalanın ölmeyecek kadar leş yemesi, zaruret
olur. Abdest alırken elbiseye su sıçraması, hayvan idrar yaparken, üstündekinin
elbisesine sıçraması zarurettir.”
Sual: Zengin bir kimse, niyet etmeden para, mal
dağıtsa, bu verdiği para ve mallar zekât yerine geçer mi?
Cevap: Her ibadete
mahsus olan farzların yerine getirilmesi şarttır. Zekâtın da farzı yerine
getirilmezse, zekât verilmiş olmaz. Zekâtın farzı birdir, bu da, niyet
etmektir. Niyet kalp ile olur. Malın zekâtını ayırırken veya Müslüman
fakire verirken; “Allah rızası için, zekât vereceğim” diye niyet edip de fakire
veya zekâtını fakirlere vermek için vekil ettiği kimseye verirken hediye
veriyorum dese, caiz olur, söze bakılmaz. Zekât ve sadaka diye birlikte niyet
ederse, imâm-ı Ebû Yûsüf'e göre, zekât olur. İmâm-ı Muhammed'e göre, sadaka
olur, zekâtını vermemiş olur.
Sual: Zekâtını vermeden ölen kimsenin zekât
borçlarını, mirasçıları ödeyecek midir?
Cevap: Vasiyet etmemiş meyyitin, bıraktığı maldan zekât
borcu verilmez. Çünkü niyet etmesi lazım idi. Vârisleri, kendi mallarından
ödeyebilirler. Bu takdirde, zekâtın iskatı yapılmış olur.