Sesli ve sessiz zikir hakkında...

23/11/2019 Cumartesi Köşe yazarı V.T

"Tarîkatlerin çeşitli isimler alması, başka başka olduklarını göstermez."

 

Mustafa Âsım Efendi yüzüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1187 (m. 1773) senesinde İstanbul’da doğdu. 1262 (m. 1846) senesinde aynı yerde vefât etti. İkinci Mahmûd Hân ve Sultan Abdülmecîd Hân devrinde onyedi sene şeyhülislâmlık yaptı. Tarikatler hakkında şunları söyledi:

Tarîkatlerin çeşitli isimler alması, başka başka olduklarını göstermez. Aynı velînin talebeleri, birbirlerini tanımak ve üstâdları ile öğünmek için, bulundukları yola, üstâdlarının ismini vermişlerdir. Tarîkatler başlıca ikidir: (Zikr-i hafî), yani sessiz zikir yapan ve (Zikr-i cehrî), yani yüksek sesle zikir yapan tarîkatler. Birincisi hazret-i Ebû Bekr’den (radıyallahü anh) gelmiş olup, üstâdlarının adına göre, (Tayfûriyye), (Yeseviyye), (Medâriyye), (Bektâşiyye), (Ahrâriyye), (Ahmediyye-i müceddidiyye) ve (Hâlidiyye) gibi isimler almışlardır.

Zikr-i cehrî hazret-i Alî’den (radıyallahü anh) Oniki İmâm vâsıtası ile gelmiştir. Bunlardan sekizincisi olan imâm-ı Alî Rızâ’dan Ma’rûf-i Kerhî almış ve Cüneyd-i Bağdâdî’nin çeşitli halîfelerinin silsilelerinde bulunan meşhûr velîlerin ismi verilerek, kollara ayrılmıştır. Böylece Ebû Bekr-i Şiblî yolundan (Kâdirî) ile (Şâzilî), (Sa’dî) ve (Rıfâî), Ebû Alî Rodbârî yolundan Ahmed Gazâlî ve Ebû-Necîb-i Sühreverdî vâsıtaları ile (Kübrevî), meydâna gelmiştir. İmâm-ı Alî’den Hasen-i Basrî vâsıtası ile (Edhemî) ve bundan (Çeştî) hâsıl olmuştur. (Bedeviyye), Rıfâiyyeden hâsıl olmuştur. Sühreverdî’den bir kol da Rüknüddîn Sencâsî'ye gelmiş, bundan Şems-i Tebrîzî ile Rükneddîn İbrâhîm-i Zâhid feyz almışlardır. Birincisinden (Mevlevî) meydâna gelmiş, ikincisi ikiye ayrılmıştır. Birincisinden Safiyyeddîn Erdebîlî yolu ile (Bayrâmî) ve bundan da (Celvetî)ler hâsıl olmuş, ikincisinden Muhammed bin Nûr Halvetî yolu ile (Halvetî) ve (Zeyniyye) meydâna gelmiştir. Halvetîlerden Seyyid Yahyâ Şirvânî hâsıl olup, bunun bir talebesinden (Gülşenî) meydâna geldi. Şirvânî'nin diğer talebesi Pîr Muhammed Erzincânî ve bundan (Niyâzî Mısrî), (Ümmî Sinân) ve (Cerrâhî) tarîkatleri hâsıl oldu. Cerrâhî pîri olan Nûreddîn Cerrâhî, Karagümrük’te vefât etti.

Pîr Muhammed’in diğer halîfesi Çelebî halîfe Muhammed Cemâleddîn efendinin bir talebesinden (Şa’bâniyye) hâsıl oldu. İkinci talebesi Sünbül Sinân Yûsüf efendidir. Hâcı Bayram-ı Velînin talebesi Ömer Sekînî’nin talebesi Hızır Dede, Üftâde efendiye rûhsat verdi. Bunun talebesi de, Azîz Mahmûd Hüdâyî efendidir. (Uşâkî) yolunun reîsi Hasan Hüsâmeddîn efendidir. Buhârâ’da Seyyid Ahmed-i Semerkandî’den feyz aldı. (Ticânî) yolu, Afrika’nın batısında yayılmıştır.