26/11/2021 Cuma Köşe yazarı O.Ü
Fıkıh âlimlerinin dereceleri
“Fıkıh âlimleri yedi
derecedir. En yüksek derecesi, ahkam-ı islamiyyede müctehid olanlardır."
Sual: Kur’ân-ı
kerimden hüküm çıkaran müctehid âlimlerin hepsi aynı mıdır yoksa bunların da
belli dereceleri var mıdır?
Cevap: Bu konuda İbni
Âbidîn, Mecmû'a-i Zühdiyye ve Vakfunniyyât kitaplarında buyuruluyor ki:
“Fıkıh âlimleri yedi
tabaka, yedi derecedir. En yüksek derecesi, ahkam-ı islamiyyede müctehid
olanlardır. Bunlara mutlak müctehid denir. Dört mezheb imamları böyledir.
İkinci tabaka,
mezhebde müctehid denilen büyük âlimlerdir. İmam-ı Ebu Yusuf, İmam-ı Muhammed
Şeybani ve İmam-ı a'zam hazretlerinin diğer talebeleri böyledir. Bunlar, İmam-ı
a'zam Ebu Hanife hazretlerinin koymuş olduğu usul ve kaidelere uyarak, delillerden
hüküm çıkarırlar.
Üçüncü tabaka,
meselelerde müctehid olan âlimlerdir. Bunlar, ortaya yeni çıkan meselelerin
hükümlerini bulurlar. Bunların bulduğu hükümlerin ilk iki tabakanın hükümlerine
uygun olmaları lazımdır. Hassâf, Tahâvî, Kerhî, Şems-ül-eimme Halvânî,
Şems-ül-eimme Serahsî, Pezdevî, Kâdîhân ve benzerleri olan derin âlimler,
üçüncü tabakadan müctehidlerdir. Bunlardan sonra olan tabakalardaki âlimler
müctehid değildir. Mukalliddirler.
Dördüncü tabakadaki,
Eshâb-ı tahrîc denilen âlimler, ictihad yapamazlar. Mücmel, kısa bildirilmiş
olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak, bir manasını seçen Ebû
Bekir Ahmed Râzî bunlardandır.
Fıkıh âlimlerinin
beşinci tabakası, Eshâb-ı tercîhdir. Kendilerine gelmiş olan, çeşitli haberler
arasından sahih, evla olanları seçerler. Kudûrî ve Hidâye sahibi Burhâneddîn
Mergınânî bunlardandır.
Altıncı tabaka,
Eshâb-ı temyîz olup, sağlam hükümleri zayıf olanlardan, zahir haberleri, nadir
haberlerden ayıran mukallid âlimlerdir. Kenz, Muhtâr, İhtiyâr, Vikâye ve
Mecma'ul-bahreyn kitaplarının sahipleri bunlardandır. Bunların kitaplarında
zayıf rivayetler yoktur.
Yedinci tabaka,
yukarıda bildirilen hizmetleri yapamayan, ancak önceki tabakaların
kitaplarından doğru olarak nakil yapabilen, onları bildiren mukallidlerdir.
Tahtâvî, İbni Âbidînin ve Dürr-ül-muhtâr sahibinin bunlardan olduğu, Mecmû'a-i
Zühdiyyede yazılıdır.
Altıncı tabakadan âlimler kıyâmete kadar bulunacaklar, hakkı batıldan ayıracaklardır. (Ümmetimden hak üzere olan âlimler, Kıyamete kadar bulunacaktır) hadis-i şerifi, bunu haber vermektedir.”