Örf ve ictihad
Bir hoca, "Nassa aykırı olmayan örf, müctehidin ictihadından önce gelir. Yani nassa aykırı olmayan örf ictihada tercih edilir" diyor. Örf, nassa [Kur'an-ı kerime ve hadis-i şeriflere] aykırı olur mu? Aykırı olmazsa, örf, ictihada nasıl tercih edilir?
CEVAP
Bu söze göre, örf nassa aykırı değilse, ictihad nassa aykırı demektir. İctihad nassa aykırı olmaz. Bir ictihadın nassa aykırı olduğu başka bir ictihadla bilinmez. İctihad, ictihadla nakzedilemez, hükmü ortadan kaldırılamaz. İctihadı nassa aykırı zannederek örfü ictihada tercih etmek sapıklık olur.
[İctihad, müctehidlerce nasslardan çıkarılan hükümlerdir. Müctehid,ictihad ehliyetine haiz büyük âlim demektir. Örf, bir şehirdeki insanların dine aykırı olmayan umumi âdetleri demektir. Edille-i şeriyye denilen dört delilden sonra dine aykırı olmayan örf ve âdetler de delil olur. Ancak, zamanın değişmesiyle örf ve âdete dayanan hükümler değişebilir. Nassa dayanan hükümler zamanla değişmez. İbadetlerde nass ile bildirilmiş olmayan bir hükmü anlamak için umumi âdetler delil olur. Âdetlerin umumi olması için Eshab-ı kiram zamanından kalması, müctehidlerin kullanmış olmaları ve devamlı olmaları gerekir. Sonradan âdet olan şeyler, şer’i delil olmaz. Muamelattaki âdete ait hükümler, nassa muhalif değilse delil olur. Örf ve âdetin nassa aykırı olup olmadığını da ancak fıkıh âlimleri anlar. (Mecelle şerhi)]
Sual: Mecellede âdete ait hükümlerde değişiklik olabilir deniyor. Buna bir iki örnek verilebilir mi?
CEVAP
1- İmam ve müezzinin ücret alması caiz değildi, şimdi caiz. Çünkü şimdi bu işleri ücretsiz, sırf Allah rızası için, hiç aksatmadan yapacak kimse bulmak çok zordur.
2- Eskiden açık havada ramazan hilâlini çok kişinin görmesi gerekirdi, şimdi iki kişi görse kâfi gelir.
3- Eskiden hapis ile ikrah, mülci değildi. Şimdi Mülci ikrahtır.
Mülci ikrah, insanın rızasını ve ihtiyarını yok eden tehdittir. Zorlanan şeyin yapılması zaruri olur. Bu da, ölüm, bir uzvun veya bütün malın telef olması veya bu ikisine sebep olacak hapis ve dayak demektir.