Esah, Sahih, Müftabih, Mu’temed
Esah, Sahih, Müftabih, Mu’temed
Esah: Bir meselenin hükmü hakkında müctehid âlimlerin
kavillerinden en doğru olanı, demektir. Esah, sahih’ten daha kuvvetlidir. Bir
misal: Suyu arayıp bulamayan kimse, teyemmüm edip namazını kıldıktan sonra,
suyu görse, bu husus ihtilaflı ise de, Esah olan namazı iade etmez.
Sahih: Fıkıh kitaplarında, müctehid âlimlerin kavillerinden birini
tercih edip, (doğru olan budur) denilen kavildir. Bir misal: Erkeğin başını
tıraş etmek mümkün olduğu için, saçını uzatıp örse bile, çözerek yıkaması
gerekir. Sahih olan kavil budur. Çünkü erkeğin saçını örmesinde zaruret yoktur.
Müftabih: Müctehid âlimlerin ictihadlarından uyulması gereken fetva
demektir. Bir veya iki ayrı müctehidin bir iş hakkında iki ayrı kavli bulunsa,
birine sahih, diğerine esah kavil dense, esah kavil ile fetva verilir. Herkesin
ibadet yaparken ve haramlardan sakınırken kendi mezhebindeki âlimlerinin
(Müftabih olan = fetva verilen kavil budur) diye bildirdikleri kavle uyması
gerekir. Bir misal: Teşehhüdde şehadet kelimesini okurken, şehadet parmağı ile
işaret edilmez. Fetva böyledir.
Mu’temed: Müctehid âlimlerin, dini bir mevzudaki sözlerinden esas
alınan kavildir. Bir misal: Balgam kusmak mu’temed kavle göre abdesti bozmaz.
İbni Âbidin hazretleri buyuruyor ki:
Mudmerât’da deniyor ki: Fetvaya yarayan alametlere gelince, “fetva böyledir”,
“bununla fetva verilir”, “biz bununla amel ederiz”, “itimad bunadır”, “bugünün
ameli buna göredir”, “ümmetin ameli buna göredir”, “sahih olan budur”, “esah
olan budur”, “muhtar olan budur” gibi sözlerdir. Bu sözlerin bazısı bazısından
daha kuvvetlidir. Mesela; “Fetva bununladır” sözü, “fetva bunun üzerinedir”
sözünden daha kuvvetlidir. Esah sözü, sahihten daha kuvvetlidir.
Âdab-ül-müfti’de diyor ki: Mu’temed bir kitaptaki rivayetin altına esahtır,
evladır veya benzeri bir ibare yazılırsa, o rivayetle fetva vermek caiz olduğu
gibi, muhalifi ile de fetva verilebilir. Ama, rivayetin altına “sahihtir”,
yahut “amel olunmuştur” veya “bununla fetva verilir”, “fetva böyledir” gibi
sözler yazılmışsa muhalifi ile fetva verilemez. Ancak, Hidaye gibi bir kitapta
bir kavil için, sahih olan budur, Kâfi’de de, muhalif kavil için sahih olan
budur, denilirse, muhayyerlik sabit olur. Bu takdirde, fetva verecek olan
müfti, kendine göre kuvvetli olanı tercih eder. (Redd-ül-muhtâr)