Tâcikistân'a ilk seyâhatimiz...
01/05/2023 Pazartesi Köşe yazarı R.A
Dün (30 Nisan 2023 Pazar günü),
30 Nisan-07 Mayıs tarihlerini içine alan Tâcikistân ve Özbekistân seferimizin
ilk durağı olan Tâcikistân’ın başşehri Duşanbe’ye
geldik, bir gece orada kaldık; en büyük âlim ve velîlerden Yakûb-i Çerhî
hazretlerini ziyâretle şereflendik; bugün de (01 Mayıs 2023 Pazartesi) Özbekistân’a
geçtik. Biz, daha önce, 6 defa Özbekistân’a, 5 defa Kazakistân’a, 3 defa da
Hindistân’a gittik; ama Tâcikistân’a ilk defa gelme fırsatı bulabildik.
Bilindiği
gibi, Tâcikistân, Orta Asya’da yer alan bir devlettir. Doğuda Çin, güneyde
Afganistân, batı ve kuzeyde Özbekistân ve Kırgızistân’la çevrili Tacikistân
toprakları, Asya’nın dağlık iç kesimlerinde yer alır.
Nasıl ki, Özbekistân: Özbekler, Kazakistân:
Kazaklar, Kırgızistân: Kırgızlar, Türkmenistân: Türkmenler diyârı, yurdu,
memleketi demek ise, Tâcikistân da Tâcikler yurdu demektir.
“Tacik”ler, Asya’da yaşayan kavimlerdendir. Önceleri
Araplar için “Tacik” denilirken,
sonraları Acemler “Tacik” olarak isimlendirilmişlerdir. Dîvânü
Lüğati’t-Türk ve Kutadgu Bilig’de “Tacik=İranlı” mânâsında
kullanılmıştır.
Günümüzde Tacikistân Cumhûriyetinin çoğunluğunu teşkîl eden
Tacikler, buranın dışında, Surhanderya, Kaşkaderya, Fergana,
Endicân (Andicân), Namangan (Nemengân), Semerkant, Buhârâ, Kazakistân ve
Afganistân’da yaşamaktadırlar.Çoğunluğu Ehl-i sünnet Müslümânlardır.
Fars
dillerine mensup olan Tacikçe, ana çizgileriyle günümüz Farsçasına yakın ise
de, onda eski Farsçanın özellikleri daha çok vardır. Tacikçede
ayrıca Özbeklerin konuştuğu Türkçenin de büyük tesîri görülür.
Komünist devrimine kadar Arap (İslâm) harflerini kullanan
Tacikler, sonradan baskıyla, Kiril alfabesini kullanmaya başlamışlardır.
İran kökenli bir halk olan Tacikler, mîlâttan önce sırasıyla Perslerin,
Büyük İskender’in ve onun ardından kurulan devletlerin hâkimiyetleri altında
kaldılar.
Yedi-sekizinci
asırlar arasında Müslümân Araplar, Taciklerin yaşadıkları bölgeleri fethettiler
ve buralara “Mâverâünnehir” ismini verdiler.Kısa zamanda Müslümânlığı kabûl
eden Tacikler, bölgeye hâkim olan Türklerin kültür ve dillerinden büyük ölçüde
etkilendiler.
Tacikler,
15. asırdan 18. asrın ortalarına kadar, Buhârâ Hânlığının hâkimiyeti altında
yaşadılar.
Daha
sonra Ceyhûn Irmağının güneyinde ve güneybatısındaki toprakları ele geçiren
Afgânlar, Taciklere hâkimiyetlerini kabûl ettirdiler.
Tacik
topraklarının büyük bölümü 1860’lı yıllarda Rusların eline geçti. Buhârâ
Hânlığı ise, 1868’de Rusya’nın hâkimiyetini kabûl etti.
Rusya’daki 1917 Ekim Devriminden sonra, Taciklerin yaşadığı toprakların bir bölümü 1918 Nisan’ında kurulan “Türkistân Sovyet Sosyalist Cumhûriyeti”ne bağlandı. Bugünkü Tacikistân topraklarının büyük bir bölümünü içine alan “Buhârâ Hânlığı”nda 23 Ağustos 1920’de yönetime el koyan devrimciler, Ekim ayında “Buhârâ Sovyet Halk Cumhûriyeti”ni kurdular. Devrimciler, 1921 başlarında Duşanbe ve Kulyab’ı ele geçirdiler. [Konumuza inşâallah yarın devâm edelim.]
